بررسی تنوع ژنتیکی گلابی‎های بومی و خودرو ایران

گلابی pyrus communis l. از مهم‎ترین میوه‎های دانه‎دار در جهان است. علاوه بر این، وجود سایر گونه‎های متعلق به جنس pyrus نظیر گلابی ژاپنی p. pyrifolia, syn. p. serotina سبب گستردگی و تنوع بیشتر این میوه شده است. در کشور ایران، نقاطی نظیر استان‎های ساحلی دریای خزر به‎ویژه استان گیلان، استان‎های غربی، نظیر استان کردستان و استان‎های واقع در رشته کوه‎های البرز و زاگرس، مراکز تنوع قابل توجه برای گون? p. communis می‎باشند. هم? گونه‎های pyrus دارای سیستم خودناسازگاری گامتوفیتی هستند. بنابراین با توجه به این‎که هیچ مانع ناسازگاری برای دورگ‎گیری بین‎گونه‎ای در این جنس وجود ندارد، گلابی‎ها به آسانی با یکدیگر تلاقی یافته و تلاقی‎های به‎دست آمده در موقعیت‎های تاکسونومی متنوعی قرار می‎گیرند. با وجود این تنوع، تاکنون تعیین دقیق تنوع ژنتیک گلابی و گونه‎های آن به‎طور کامل انجام نگرفته است. کشور ایران با دارا بودن بیش از ده گونه از جنس pyrus به‎عنوان یکی از مراکز تنوع ژنتیک گلابی در دنیا شناخته شده است؛ بنابراین، شناسایی و مطالعه ژنوتیپ‎های موجود در مناطق مختلف امری ضروری و مهم است. در این تحقیق با توجه به ضرورت‎های ذکر شده ارقام و ژنوتیپ‎های گونه‎های مختلف گلابی ایرانی و اروپایی در استان های مختلف کشور مورد بررسی و شناسایی قرار گرفتند. به منظور استفاده آگاهانه از این ژنوتیپ ها برای انجام آزمایش‎های به‎نژادی و سایر مطالعات باغبانی، وضعیت خودناسازگاری و شناسایی دقیق و علمی این ژنوتیپ ها با استفاده از نشانگرهای مورفولوژیک، ریزماهوار? هسته‎ای و کلروپلاستی انجام گرفت. نتایج کاربرد نه جفت ریزماهوار? هسته‎ای نشان داد که همبستگی بین میزان هتروزیگوسیتی و ماهیت گرده‎افشانی وجود دارد، به گونه‎ای که بالا بودن میزان هتروزیگوسیتی می‎تواند به دلیل ماهیت خودنابارور و یا دگر‎بارور بودن گلابی باشد. از طرفی، تعداد زیاد آلل‎های تولید شده توسط نشانگرهای ریزماهوار? مورد مطالعه، نشان دهند? هتروزیگوسیتی بالا، فراوانی مکان‎ژنی و چندشکل بودن ریزماهواره‎ها است. نتایج نشانگرهای ریزماهواره نشان می‎دهد که ارقام و ژنوتیپ‎های ایرانی دارای تنوع ژنتیک بالایی هستند که در برنامه‎های به‎نژادی مورد استفاده قرار نگرفته است. نشانگر کلروپلاستی caps ارقام و ژنوتیپ‎های مورد بررسی در این مطالعه را به پنج گروه جداگانه تقسیم کرد. تمامی گونه‎های pyrus دگرسازگار هستند، بنابراین انتظار می‎رود که دورگ‎گیری گلابی‎های کشت شد? آسیای شرقی و جریان ژنی از گونه‎های وحشی به اهلی، ردپای ژنتیک در ژرم‎پلاسم گلابی‎های ایرانی داشته باشد. نتایج حاصل از این پژوهش، با توجه به این‎که، ارقام و ژنوتیپ‎های ایران را در گروه‎های گوناگون ژنوتیپ‎های اروپایی و ژاپنی قرار داد، این فرضیه را تقویت نمود. از طرفی، اطلاعات ژنتیکی به‎دست آمده از بررسی آلل‎های خودناسازگاری در ژنوتیپ‎ها و ارقام ایران، فرضی? دورگ‎گیری را به عنوان مکانیزم کلیدی در ایجاد ترکیب ژنتیک متفاوت در ارقام و ژنوتیپ‎های گلابی ایرانی بیان می‎کند. این تحقیق علاوه بر فراهم کردن اطلاعات لازم برای پرورش‎دهندگان و اصلاح‎کنندگان، مدل قابل توجهی برای کشف جریان ژنی بین گونه‎های وحشی و اهلی را آشکار می‎سازد. به‎نظر می‎رسد که موقعیت خاص جغرافیایی و تاریخی ایران موجب پیدایش ژرم‎پلاسمی است که در غنی‎سازی ژنوم گلابی اروپایی توسط ترکیب گلابی‎های اهلی آسیای شرقی و گونه‎های وحشی آسیای مرکزی موثر‎ بوده است. به لحاظ تنوع ژنتیک بالا و شناسایی سه آلل s-rnase جدید، ژرم‎پلاسم ایران از جهت متنوع بودن دارای ارزش فراوانی برای برنامه‎های به‎نژادی است.